Jacob Dagloonder naar Duitsland
De weg die Jacob tussen zomer 1942 tot aan zijn bevrijding in mei 1945 aflegde. 13 kampen!
Op transport
Het duurde drie weken voor Jaap te horen kreeg dat hij mee moest met het transport richting het oosten. Op 23 oktober werd hij de trein van het 30e transport in gedwongen. De reis naar Auschwitz duurde drie dagen waarin niemand te eten of te drinken kreeg. De trein waarin Jaap zat, stopte echter midden in de nacht ergens in Duitsland, ongeveer 80 kilometer voor de bestemming Auschwitz-Birkenau. Mannen en jongens werden gesommeerd uit de trein te springen. Ze kwamen terecht op een met prikkeldraad omheind veld bij het goederenstation van Cosel, het tegenwoordige Góra Świętej Anny in Polen.
Bahnhof Cosel, Bron Wikipedia
Jacob was terecht gekomen in wat een Coseltransport genoemd wordt. Dat waren treinen die op weg naar Auschwitz een omweg maakten over Cosel in Opper-Silezië. Daar werden mannen en jongens vanaf 15 jaar tot ongeveer 55 jaar de trein uit gedwongen. Zodra alle mannen op het perron stonden, vervolgde de trein met hun gezinnen zijn weg richting Auschwitz-Birkenau. Het is niet moeilijk de paniek bij de vrouwen, moeders en vaders in de trein en de wanhoop van de mannen en jongens op het perron voor te stellen toen ze van hun geliefden gescheiden werden. Het wrede spel dat de Nazi’s met de Joden speelden, blijkt ook in dezen. De mannen kwamen veelal uit de werkkampen en waren in Westerbork net met hun gezinnen herenigd. Nu werden ze weer rücksichtslos uiteen gescheurd.
Coenraad Rood gaf na de oorlog een mondeling verslag van zijn ervaringen met het Coseltransport. Het terrein werd verlicht door schijnwerpers. Nadat ze uit de trein gehaald waren, werden de mannen en jongens het terrein afgedreven het donker in waar trucks stonden die hen naar hun bestemming brachten: Sint Annaberg. De mannen werden door de bewakers op het spooremplacement op bijna beleefde wijze verzocht hun kostbaarheden af te geven, maar wel met de dreiging dat ze bij hun vervolgstation op heel wat onaangenamere wijze van hun spullen beroofd zouden worden. (Zie opmerking 1 hieronder)
Na een rit door de bergen stopten ze bij een oud gebouw met een omrasterd veld erbij. Uit het gebouw kwamen onder veel geschreeuw bewakers gerend. Deze bewakers waren zoals in veel concentratiekampen veelal ex-gedetineerden die nergens voor terug deinsden en zeer gewelddadig waren. De mannen waren in St Annaberg gearriveerd.
St Annaberg was een doorgangskamp naar werkkampen in Silezië, die volgens het credo ‘Vernietiging door werk’ werkten: geen gaskamers maar uitputting door slechte voeding, onmenselijk zware arbeid en mishandeling werd de doodsoorzaak van het grootste deel van de gevangenen.
Silezië was een industriegebied in het tegenwoordige Polen, dat in 1939 door de Duitsers veroverd was. De oorlog leverde volop werk, terwijl de mannen naar het front waren. Dwangarbeid werd de oplossing. De geselecteerde jongens en mannen werden te werk gesteld in werkkampen in Silezië. Op deze manier kregen de Duitsers goedkope arbeiders.
Coseltransporten (Zie opmerking 2)
Uit 18 treintransporten vanuit Westerbork zijn in totaal 3500 mannen en jongens in Cosel uit de trein gehaald. 181 van hen overleefden dat. (Zie opmerking 3 hieronder) De mannen van het Coseltransport werden ‘in dienst genomen’ als arbeidsslaven door de Organisation Schmelt. Albrecht Schmelt had het recht verworven Joden als dwangarbeiders in te zetten voor bedrijven in Silezië. Enerzijds waren de Joden kostbaar als werkkracht, anderzijds werden ze uitgebuit en mishandeld wat voor velen onherroepelijk tot de dood leidde. Veel bedrijven maakten gebruik van de goedkope arbeidskrachten van Organisation Schmelt. 10.000 mannen en jongens uit Nederland, België en Frankrijk werden voor dat doel uit de treinen gehaald, zo ook Jacob Dagloonder.
Silezische dwangarbeiderskampen
In Silezië werden steeds meer dwangarbeiderskampen ingericht. Jacob maakte in eerste instantie kennis met St Annaberg, Johannesdorf en Sakrau. Deze kampen in Opper-Silezië dienden vooral voor de aanleg van de Reichsautobahn 29, die Berlijn waar het Nazi-hoofdkwartier gevestigd was, verbond met Auschwitz. De kampen volgden het traject van de Rijksweg. Wanneer een zandlichaam dat het fundament vormde voor de rijksweg, klaar was, werden de gevangenen overgeplaatst naar een volgend kamp. Het werk bestond voornamelijk uit het met de hand aanleggen van het zandlichaam. Zwaar werk, vooral voor degenen die niet aan lichamelijk werk gewend waren. De meeste mannen bleven maar kort in Sint Annaberg, dat vooral als doorgangskamp diende.
Op deze kaart van Opper-Silezië uit het boek van Herman van Rens staat het traject met de diverse kampen afgebeeld. De rode markering geeft de kampen aan waarmee Jaap Dagloonder kennis maakte. (Met dank aan Herman van Rens voor het gebruik van de kaart).
Jacob kwam al snel in Johannsdorf te werken. Hij onderging zijn lot daar niet gelaten en sloeg op zeker moment een kapo (kamppolitie) met een schop. Daarop werd hij naar het veel strengere kamp Sakrau overgeplaatst.
Bronnen
(1) Dit alles overkwam ook Coenraad Rood, die daar vele jaren later verslag van deed. Helaas doen de video’s het niet meer (28-8-2021)\
(2) Herman van Rens en Annelies Wilms, Tussenstation Cosel, Joodse mannen uit West-Europa naar dwangarbeiderskampen in Silezië, 1942-1945. 2020