Jacob Dagloonder, de razzia, zijn biografie en zijn familie
Jacob Dagloonder
1920 - 1992
De Razziafoto’s
Jacob Dagloonder werd opgepakt bij de razzia van zaterdag 22 februari 1941. Hij staat op twee foto’s.
Figuur 1 Razzia in de Jodenbreestraat. Links op de voorste rij, naast de Duitse soldaat, Jacob Dagloonder. Bron NIOD
Jacob Dagloonder staat op de eerste rij direct naast de Duitse politieagent. De foto is genomen vanuit de Jodenbreestraat. De mannen staan opgesteld in de Uilenburgerstraat langs de zijmuur van het Tip Top Theater.
Figuur 2 Razzia Jonas Daniel Meijerplein, rechts Jacob Dagloonder, Bron NIOD
Jacob Dagloonder bij de razzia van 1941, nadat de opgepakte mannen op het Jonas Daniel Meijerplein bijeen zijn gedreven. De eerste man rechts is Jacob Dagloonder.
Figuur 3 Rechts Jacob Dagloonder op zijn trouwdag in 1946, links op de razziafoto in de Uilenburgerstraat van 1941. (Over het verschil in deze foto’s, het kuiltje in de wang, het volgende: een kuiltje in de wang ontstaat doordat een wangspier niet naar behoren werkt bij het lachen. Het rekt niet voldoende mee als iemand lacht, maar trekt de wang naar binnen. Vandaar wel een kuiltje bij zijn huwelijk, maar niet bij de razzia.)
Om te zien dat dit een en dezelfde man is, is geen gezichtsherkenningssoftware nodig. De neus, de kin, de haarlijn, de vorm van de oren, de groef in de wang, alles komt overeen.
Figuur 4 Jaap Dagloonder en zijn kersverse vrouw bij zijn huwelijk in 1946, geflankeerd door haar ouders.
De huwelijksfoto toont de overeenkomst met de man op de foto op het Jonas Daniel Meijerplein genomen.
De Duitse fotograaf die de razziafoto’s maakte, liet die ontwikkelen bij Capi op het Roelof Hartplein. Dankzij een medewerker en zijn broer, die stiekem een extra set afdrukten, zijn foto’s van de razzia van 22 februari 1941 bewaard gebleven. De fotograaf is de groep waar Jacob deel van uitmaakte kennelijk gevolgd, want ook de man naast hem is terug te vinden op een foto die later op het Jonas Daniel Meijerplein is gemaakt.
Bewijs
Telkens als deze foto’s ter sprake komen bij een herdenking wordt opgemerkt dat het spijtig is dat er maar van zo weinig mensen bekend is wie dat zijn. Dit is een logisch gevolg van het feit dat niet alleen deze mannen door de Duitsers zijn omgebracht maar ook hun familie en kennissen.
Jacob, roepnaam Jaap, Dagloonder overleefde de razzia en de oorlog wel. Het blijkt alleen erg moeilijk te zijn om erkend te krijgen dat hij daadwerkelijk op deze foto’s staat, ook al zijn zijn nabestaanden en bekenden 100% zeker dat hij dit is.
Hoe komt dit?
Door de jaren heen is gebleken dat herinneringen van overlevenden van de Holocaust elkaar soms tegenspreken doordat ze uiteraard persoonlijk gekleurd zijn en onbewust aangepast zijn aan de eigen interpretatie. Daarom moeten getuigenissen en beweringen tegenwoordig altijd gestaafd worden door papieren bronnen of door meerdere getuigen. En die ontbreken helaas vaak, omdat de Duitsers veel papieren vernietigd hebben en er slechts weinigen de verschrikkingen het nazi-bewind hebben overleefd. Ook rond de razzia’s van 1941 is niet veel schriftelijk bewijs bewaard gebleven. Er zijn geen lijsten met namen van de opgepakte mannen. Van kamp Schoorl waar de mannen heen gebracht werden, zijn geen schriftelijke bronnen bewaard gebleven. Een aantal mannen is vrij gelaten uit kamp Schoorl, maar een lijst met hun namen ontbreekt. Alleen de namen van degenen die zijn overleden in Duitse kampen zijn terug te vinden.
Dit maakt het dus lastig om met archiefmateriaal te bewijzen dat de man op de beide foto’s Jacob Dagloonder is. Uiteraard zijn er wel mensen die getuigen dat ze 100% zeker Jacob Dagloonder herkennen. In de eerste plaats zijn vier kinderen. De foto op het Jonas Daniel Meijerplein was hen bekend. De andere foto niet. Toen ik deze voorlegde aan een van de zonen, riep deze: “Dit is mijn vader!” Ook een teruggekomen tante herkende onmiddellijk Jacob Dagloonder op de foto’s. Een neef van Jacob die pas acht jaar was ten tijde van de razzia’s wist hem aan te wijzen als een neef van zijn moeder. Hij plakte er alleen een andere achternaam op: Nunes Vaz. Dit ontkracht de claim van de kinderen van Jacob Dagloonder, dat dit hun vader is, niet. Het neefje was erg klein in 1941 en kon het zich niet heel helder herinneren. Hij wist dat het een neef van zijn moeders kant was. Zijn moeder was Esther Nunes Vaz, een jongere zus van de moeder van Jacob Dagloonder. Een vriend van een van de zonen van Jacob Dagloonder kwam regelmatig bij hen thuis en ook hij herkent Jacob Dagloonder op de foto’s. Harry Cohen, een neef van de Dagloonders, herkent zijn oom 100% zeker op de foto’s. “Zijn oudste zoon lijkt sprekend op zijn vader zoals hij er op de razziafoto’s uit ziet.”
Jacob Dagloonder kon een jaar na de razzia’s de opzending naar Duitsland niet ontlopen. Hij overleefde elf werk- en concentratiekampen en twee of drie dodenmarsen. Uiteraard kwam hij als een zwaar beschadigd man uit de oorlog en zoals dat in veel gezinnen de gang van zaken was, werd er na de oorlog niet over die tijd gesproken. De kinderen kregen maar mondjesmaat wat te horen. Jaap was een strijdbaar persoon. Dat heeft er zeker toe bijgedragen dat hij de oorlog overleefd heeft. Zijn motto om te overleven was: ‘Mij krijgen jullie niet dood!’
Gissen
In de tijd voor de razzia’s was Jacob lid van de Joodse boksclub Maccabi. Hij was niet bang uitgevallen en lustte ze wel rauw, die provocerende WA’ers. Hij zal dus zeker mee gedaan hebben met het verdedigen van de Joodse gemeenschap tegen de provocaties van de WA’ers. Veel van de jongemannen die bij Maccabi of bij andere boksclubs aangesloten waren, werden opgepakt bij de razzia van 1941. Ook Jacob. Hoe hij de deportatie naar Mauthausen ontsprongen is, is tot nu toe niet te achterhalen. Jammer genoeg, maar begrijpelijk, heeft hij hierover nooit aan zijn kinderen verteld. Wat wel bekend is, is dat hij twee keer kans heeft gezien te ontsnappen. Waarschijnlijk vond een ontsnapping plaats aan het eind van de oorlog vanuit de dodenmars van Buchenwald naar Dachau. Hij wist de Zwitserse grens te bereiken, maar werd teruggezonden door de Zwitsers. Mogelijk is het hem ook gelukt te ontsnappen bij het transport tussen het Jonas Daniel Meijerplein en Schoorl of vanuit Schoorl. Kamp Schoorl was een concentratiekamp dat nog niet zo zwaar beveiligd was als het kamp Amersfoort, waar later alle mensen die in Schoorl gevangen zaten naartoe verplaatst werden.
Ontsnappen kan een verklaring zijn geweest voor het feit dat Jacob niet naar Mauthausen is afgevoerd. Hij zal zich daarna schuil hebben moeten houden en dat heeft hij niet gedaan zoals blijkt uit latere gebeurtenissen. Een andere, waarschijnlijker optie, is dat hij een ziekte overtuigend heeft kunnen simuleren. Een klein groepje mannen werd op 26 februari vrijgelaten. Dit betrof mannen die een besmettelijke ziekte hadden of om een andere reden ongeschikt waren. Misschien heeft Jacob overtuigend een gebrek kunnen simuleren of had hij een geloofwaardig verhaal. Helaas heeft hij nooit gesproken over wat er met hem gebeurd is nadat hij bij de razzia opgepakt was.