Hendrik Elderkamp (1828-1902) en zijn nageslacht

De samenstelling van het gezin van Hendrik Elderkamp en Anna Schrikkema

Hendrik was 4 jaar jonger dan zijn broer. Willem. Hij werd borstelmaker, wat geen vetpot opgeleverd zal hebben. Toen hij 29 jaar was, trouwde hij met de 7 jaar oudere Anna Schrikkema. Zij was geboren in Siddeburen. Haar ouders werkten allebei in de landbouw als landbouwersknecht of dagloonster. Haar moeder had tot haar huwelijk als ‘dienstmaagd’ gewerkt. Haar vader overleed toen Anna 3 jaar oud was. Ze had 4 oudere broers. Het jongste broertje werd na de dood van hun vader geboren. Haar moeder hertrouwde niet, maar verdiende de kost als landarbeidster. Alle 6 kinderen bereikten de volwassenheid.

Hendrik en Anna kregen eerst een tweeling. Het meisje, Margaretha, overleed toen ze 2 jaar was. Het jongetje, Derk, bereikte de volwassenheid, net als het derde kindje, Johannes.

Er is verder niet zoveel te vinden over Hendrik Schultens en Anna Schrikkema. Ze bleven hun hele leven in Groningen wonen.

Overlijdensadvertentie van Anna Schrikkema van 16 juli 1897 in het Nieuwsblad van het Noorden

Anna overleed voor de eeuwwende, in 1897 en Hendrik erna, in 1902. Anna werd 75 jaar en Hendrik 73 jaar. Vooralsnog lijkt hun leven een stuk minder turbulent te zijn verlopen als dat dan Hendriks broer Willem. Ik volg nu eerst hun jongste zoon Johannes.

Johannes Schultens (1861 – 1938)

Johannes koos een opmerkelijk beroep. Hij werd muzikant of musicus. Beide beroepsaanduidingen worden gebruikt. Mijns inziens is er wel een nuance verschil. Bij musicus denk je meer aan iemand in een fanfare. Bij musicus meer iemand die optreddt of les geeft. Nergens anders in het hele vroegere familienetwerk heb ik iets gevonden over een muzikale inslag. Johannes speelde de piston, ook kornet genoemd.

Het concert in 1890 te Groningen waarin Johannes Elderkamp met zijn kornet een solo speelde.

Een kornet of piston, het instrument dat Johannes bespeelde.

In 1890 werd een concert gegeven in Groningen waar Johannes solo de piston bespeelde. Hij speelde een stuk van de Franse componist Jean-Baptiste Arban, die in het jaar daarvoor net overleden was. Om een idee te krijgen van zijn muziek, die Johannes speelde, kun je dit stuk beluisteren.

Johannes trouwde pas toen hij 35 jaar was, “zonder een bepaald beroep’ te hebben, zoals de huwelijksakte zegt. Zijn bruid was Geertruida Schermer. Zij was 29 jaar. Ze trouwden in Leeuwarden waar Geertruida geboren was, maar vestigden zich in Groningen.

Advertentie na huwelijk van Johannes en Geertruida in 1896 te Leeuwarden

Ze kregen eerst 2 zoontjes die beide Hendrik, naar opa Elderkamp genoemd werden.

Geboorteadvertentie uit 1897 van het eerste zoontje met de naam Hendrik.

Het eerste zoontje overleed na 2½ maand. Het tweede jongetje werd 6 jaar. Daarna kregen ze twee dochters: Jeltje en Anna.

Jeltje Frederika werd in 1900 in Groningen geboren. Ze bleef ongehuwd, en leidde waarschijnlijk een actief leven. Ze was o.a. bestuurslid van de Nederlandse Christelijke Vrouwenbond. Ze overleed 69 jaar later in Assen, waar haar beide ouders woonden en overleden waren.

Jeltje Elderkmap was bestuurslid van de Nederlandse Christelijke Vrouwenbond. Hier een verslagje van een kerstavondviering in 1938 in het Nieuwsblad van het Noorden.

Zus Anna, naar oma Elderkamp vernoemd, bleef ook lang ongehuwd. Ze was naar de Kweekschool met de Bijbel in Groningen gegaan en had daar haar lager onderwijsakte gehaald. Ze kreeg vervolgens een aanstelling in plaatsjes met namen waar ik nooit van gehoord had. Eerst kreeg een tijdelijke aanstelling in Kiel-Windeweer in Groningen. Daarna startte ze in een nieuw opgerichte christelijke school te Hemrik in Friesland, niet ver van Drachten. Ze ging in Wijnjeterp wonen, 2 kilometer van Hemrik. Het jaar daarna nam ze een aanstelling aan in Appelscha op de bijzondere school, oftewel de School met de Bijbel. Hoofd van de school was Christiaan Aten, die we zo nog tegen zullen komen. Tijdens haar Appelscha’se periode haalde ze nog haar akte nuttige handwerken. Handig natuurlijk want op zo’n klein schooltje moest je als leerkracht een alleskunner zijn, alhoewel zij als vrouw natuurlijk dit onderdeel in haar schoenen geschoven kreeg.

Een advertentie geplaatst door schoolhoofd Christiaan Aten voor een vacature voor een combinatieklas bij de school met de bijbel waar ook Anna Elderkamp werkte.

In datzelfde jaar verliet het schoolhoofd Christiaan Aten de school om schoolhoofd te worden van een school in Uithoorn. Nog weer een jaar later vertrok Anna naar de christelijke school te Montfoort. Kennelijk wilde Anna haar mogelijkheden vergroten, want tijdens haar verblijf in Amersfoort haalde ze haat akte Frans.

Intussen had Christiaan Aten een vacature voor een onderwijzeres die ook geschikt was de leiding der school op zich te nemen. Of Anna die functie kreeg, is me niet helemaal duidelijk. In ieder geval was ze er wel door getriggerd de hoofdakte te halen.

Anna Elderkamp haalde in 1933 in Utrecht haar hoofdakte voor het onderwijs

Die haalde ze in 1933, 2 jaar na de vacature in Uithoorn. Anna was in de tussentijd naar Utrecht verhuisd. Daar bleef ze wonen en werken. Ze moet een pittige dame zijn geweest. Ze aarzelde niet om te verhuizen naar voor haar onbekende plaatsen, ver van Groningen.

In 1938 overleed vader Johannes in Assen.

In 1938 overleed Johannes Elderkamp in Assen.

Weer 8 jaar later overleed de vrouw van Christiaan Aten. Kennelijk hadden hij en Anna contact gehouden, want een jaar na haar overlijden trouwden ze. Anna was inmiddels 44 jaar en Christiaan 64 jaar. Lang heeft het huwelijk niet geduurd, want nog in datzelfde jaar overleed Christiaan. Anna bleef verder ongehuwd en daarmee kwam het nakomelingschap van Johannes Schultens ten einde. We kijken nu naar Johannes oudere broer Derk.

Derk Elderkamp (1858 – 1929)

Derk was de helft van een tweeling. Zijn tweelingzusje overleed toen ze 2 jaar oud waren. Derk werd in Groningen geboren en bleef daar zijn hele leven wonen. Hij werd borstelmaker, net als zijn vader. Dat bleef hij een tijdlang. Ook nog na zijn huwelijk, maar in de loop der jaren veranderde hij van beroep. Eerst werd hij winkelier en daarna ging hij als ambtenaar aan het werk. Eerst bij een spaarbank en later als bode. Hij trouwde pas laat, op 38-jarige leeftijd met Antje Geertsema, die uit Zuidwolde kwam. Zij was voor haar huwelijk naaister en dienstbode geweest. Zij was met haar 35 jaar een voor die tijd wat oudere bruid.

Ze kregen 2 zonen: Hendrik Dirk werd 2 jaar na hun huwelijk geboren en Hermannes Willem 14 maanden daarna.

Hendrik Derk werd godsdienstonderwijzer. Hij kreeg een aanstelling bij de Nederlands Hervormde Gemeente in Winterswijk. Daar ontmoette hij Johanna de Gans. Zij was modiste. Dit kan inhouden dat ze mode maakte of dat ze die verkocht. Het was een wat ongebruikelijk huwelijk: hij was 27 jaar en zij 49 jaar. Zoals te verwachten bleef het huwelijk kinderloos. Na bijna 25 jaar scheidden ze.

Verlovingsadvertentie in de Nieuwe Winterwijksche Courant van de verloving van Hendrik Elderkamp en Johanna de Gans

In 1931 werd Hendrik godsdienstonderwijzer te Amsterdam, waar zijn jongere broer woonde. Hier ontmoette hij de veel jongere Elisabeth Kurk, die in 1950 na een huwelijk van 10 jaar gescheiden was. Eveneens in 1950, na haar scheiding was zij bevallen van een dochter die haar achternaam kreeg. Nadat Hendrik Derk in het jaar daarop een maand na zijn scheiding van Johanna de Gans, trouwden hij en Elisabeth Kurk. Hij was 57 jaar en zij 37 jaar. Haar dochtertje Elisabeth Kurk kreeg de achternaam Elderkamp.

In zijn werk als godsdienstonderwijzer zie je misschien iets terug van de genen van de voorvaders van zijn overgrootmoeder Margaretha Schultens. Hij hield lezingen en predikbeurten, gaf cursussen, ‘lichtbeeldavonden’, leidde gebedsdiensten, werd (hoofd)bestuurder van de Christelijke Democratische Unie en van de Vereniging van Godsdienstonderwijzers, sprak de landelijke Christelijke Jeugdorganisatie “Jonge Kracht’ toe over het onderwerp “Jezus Christus in ons persoonlijk leven”.

Bericht in De Standaard van 12 juli 1932 over de oprichting van de Amsterdamsche School voor Godsdienstige ontwikkeling

In Amsterdam richtte hij in 1932 samen met drie andere godsdienstonderwijzers een Amsterdamsche School voor Godsdienstige Ontwikkeling op. De cursussen werden aangeboden aan mensen van boven de 18 jaar, die hun kennis wilden uitbreiden, maar ook “voor hen, die buiten de sfeer van geloof en christendom zijn opgegroeid” en “voor hen, die aan anderen leiding geven (…); leidsters en leiders van Vereeningingen, onderwijskrachten aan Zondagsscholen, Kinderkerken, etc.” Onderwerpen die behandeld zouden worden, waren o.a. “Het wezen van het Christelijke Geloof” en “De inhoud van het Christelijke Geloof.” Hendrik Elderkamp verzorgde het onderwerp “De Toepassing van het Christelijke Geloof.”
Hij deed ook de coördinatie van het geheel. Hij was een echte bestuurder en administrateur en het geloof was zijn drijvende kracht. In dit alles zie je wellicht de sporen van de onderwijzers, dominees en administrateurs onder zijn voorvaders. Maar natuurlijk heeft hij iets meegekregen van zijn moeders kant.

Wat betreft zijn scheiding en tweede huwelijk met daarin een kind dat òf buitenechtelijk door hem verwekt is òf door hem erkend, blijft een en andere onzeker omdat de achterliggende echte feiten complex zijn en ontbreken. Als hij handelde vanuit zijn overtuiging, zou de tweede optie voor de hand liggend zijn. Maar ook aan godsdienstonderwijzers is iets menselijks niet vreemd. Of dit takje in het nageslacht van Margaretha Schultens ook stopt, is ietwat onduidelijk.

Hermannes Willem Elderkamp (1900-1981)

Hermannes was het tweede en laatste kind van Derk Elderkamp en Antje Geertsema. Hij werd 14 maanden na zijn broer Derk geboren. Hij werd in 1900 geboren. Toen hij 16 jaar was, haalde hij een steno-diploma. Hij woonde toen nog in Groningen.

1916: Hermannes haalt een steno-diploma.

Een mooi tijdsbeeld geeft de rubriek Gevonden voorwerpen in het Groninger Dagblad. Hermannes heeft een portemonnee met inhoud gevonden.

In Groningen begint ook Hermannes zich met evangelische zaken bezig te houden, net als zijn broer Hendrik Derk. Hij is een van de oprichters van Christelijke Jeugd Organisatie. Hij start daar met een “lichtbeeldenpresentatie” voor de kinderen en jongeren. Hij zal later nog veel meer van dit soort presentaties door het hele land houden. In 1925, vijf jaar na deze presentatie, houdt deze organisatie haar 3e jaarfeest “in de stampvolle bovenzaal van het Concerthuis.” Het goede nieuws daarbij is dat de vereniging op spectaculaire wijze is gegroeid. Maar het nieuws dat de heer H. W. Elderkamp gaat verhuizen naar Amsterdam wordt niet bejubeld. In het verslag van die avond wordt de stemming van de aanwezigen als volgt verwoord: “Het vertrek van de heer H. W. Elderkamp, een van de oprichters en ijverigste leiders, naar Amsterdam, was voor de vergadering een zware slag.”

In Amsterdam gaat Hermannes aan de slag als beambte bij de Nederlandsche Bank. Hij trouwt er 5 jaar later met Catharina Schipper. Haar vader was diamantslijper.

De ondertekening van de huwelijksakte van Hermannes en Catharina. Hun broers zijn getuige. Broer Hendrik Derk is ervoor uit Winterwijk gekomen.

Hermannes zet zijn werk voor het geloof verder door. Hij wordt actief als propagandist voor de West-Hill organisatie. Dit was organisatie die een methode voor godsdienstonderwijs had ontwikkeld om m.n. op Zondagsscholen in te zetten. Het idee was een huiselijke setting te creëren, waarin verhalen werden verteld en waar werd geknutseld. In 1935 wordt een West Hill-conferentie gehouden in Bloemendaal, waar Hermannes’ functie besproken wordt.

Deel van het verslag van de West Hill-conferentie in 1935 waarin de noodzakelijkheid van de functie van propagandist ter discussie werd gesteld. Bron: Algemeen Handelsblad 18 juni 1935

Hermannes zet zijn werk als evangelist en propagandist onverdroten voort. Hij geeft tot aan de oorlog zijn lichtbeeldenavonden in Amsterdam, onderwerp is bijvoorbeeld: “Uit de Psalmen”. In 1941, 11 jaar na zijn huwelijk, wordt zijn zoon geboren. Hij wordt naar Hermannes Willem zelf vernoemd. De evangelisatieavonden stoppen in de oorlog vermoedelijk. Na de oorlog hervat hij ze weer. In 1948 geeft hij bijvoorbeeld lezingen voor het Leger des Heils. Hij reist ook naar Arnhem om een lezing te geven.

Een aankondiging in het Parool van een lezing van Hermannes over het onderwerp: De Grote Trek. Bron: Parool 12-12-1963

In de jaren ’60 richt hij zich naast het evangelisatiewerk ook op een nieuwe specialiteit, de kunstgeschiedenis. Hij geeft presentaties over Rembrandt, maar vooral over het onderwerp Jezus in zijn schilderkunst. Dit doet hij o.a. in zijn geboortestad Groningen in de Oosterkerk.

Een lovend verslag van de ‘causerie’ van Hermannes Elderkamp in Groningen. Bron: Nieuwsblad van het Noorden

In de jaren ’70 was hij geestelijk verzorger. Zijn zoon trouwde in die jaren. Hij was waarschijnlijk het enige achterkleinkind van Margaretha Schultens uit haar huwelijk met Johannes Elderkamp. Mogelijk dat er nog een achterkleindochter is uit het tweede huwelijk van Hendrik Derk Elderkamp.

Opvallend verschil

Het nageslacht van Margaretha Schultens en Johannes Elderkamp komt in de vierde generatie bijna ten einde. Het is opvallend dat het de zonen van hun oudste zoon Willem niet lukt om te slagen in het leven, terwijl de zonen en kleinkinderen van hun jongste zoon zich wel weten te ontwikkelen. Wat de oorzaak zou kunnen zijn, is lastig te zeggen. Je denkt al gauw dat het gezin van Johannes stabieler was dan dat van Willem. Mogelijk heeft dat te maken met de achtergrond van hun beider echtgenotes. De vrouw van Willem had waarschijnlijk een moeilijke jeugd gehad met al die broertjes en zusjes die overleden, terwijl die van Johannes’ vrouw waarschijnlijker evenwichtiger was. Maar dit is gissen.

Evangeliseren

Wat verder opvalt, is dat de kleinkinderen van Johannes allemaal zeer gelovig waren. Het was hun grote drijfveer in het leven. Wat ik frappant vind, is mijn opa, die van dezelfde generatie was als Hendrik Derk en Hermannes Willem en ook achterkleinzoon van Margaretha Deuling, net zo gedreven was. Ook hij ging de straat op te evangeliseren.

Stijging

Bij de nakomelingen van Hendrik Elderkamp, de zoon van Johannes Elderkamp en Margaretha Schultens, zie je de tendens zoals je die bij veel families van rond 1900 ziet, dat de oudere generatie een ambacht uitoefent en dat hun kinderen overstappen naar een kantoorbaan. Hetzelfde zien we trouwens bij de nakomelingen van Margaretha’s dochter, Margaretha Schutter Schultens. Geheel anders is dat bij de nakomelingen van Willem Elderkamp, de oudste zoon van Johannes en Margaretha.

Overzien we nu het geheel van het nakomelingschap van Margaretha Schultens, dan valt op dat het de ‘ongewenste’ dochter aardig gelukt is om zich te handhaven. In het overzicht hierboven wordt alleen de lijn gevolgd van Margaretha Deuling, de dochter van Margaretha Schutter.

In de 5e generatie zien we bij Margretha Schutter Schultens 32 kleinkinderen terwijl in de hele 5e generatie Elderkamp slechts 1 kleinkind Elderkamp over is of misschien 2.

Daarnaast is er nog de 5e generatie via de 2 zonen van Margaretha Schutter, die ook goed terecht zijn gekomen. Eigenlijk een knappe prestatie gezien het feit dat haar man Franciscus Deuling in Ommerschans is geëindigd en ze alleen heeft moeten zorgen voor haar kinderen.