Jacob in Berga an der Elster en Dachau
Berga an der Elster. Rechts zijn de ingangen van de tunnels te zien, die door de gevangenen gegraven moesten worden. Bron Wikimedia
Berga an der Elster
Toen zwager Leo overleed, was Jaap al niet meer in Buchenwald. De Joodse gevangenen werden na aankomst in Buchenwald weer aan het werk gezet. De meeste vertrokken naar buitenkampen om zo het overvolle kamp te ontlasten. Dat zal in Jaaps geval al vrij snel geweest zijn. De Blechhammerse gevangenen kwamen vooral in Dora-Mittelbau terecht en in Berga an der Elster. In beide kampen moesten gangen uit de rotsen gehouwen worden. Hierin werden essentiële productiefabrieken gevestigd, zodat ze veilig waren tegen bombardementen. In Dora werden V1- en V2-raketten gebouwd, in Berga Elster werd synthetische brandstof geproduceerd. Jacob werd naar Berga / Elster verplaatst. Het kamp waar hij terecht kwam, werd aangeduid met de codenaam Schwalbe V.
Het werk in Schwalbe V was zeer zwaar. Er stierven veel mensen. Om het tekort aan dwangarbeiders op te vullen, leverde Buchenwald mensen. Zo sneed het mes aan twee kanten. Buchenwald had weer wat meer ruimte om nieuwe gevangenen op te nemen. In de herfst van 1944 kreeg het Duitse leger steeds meer te maken met brandstoftekort voor hun oorlogsmachines. Om die reden werd het plan opgevat in Berg aan der Elster een ondergrondse hydrogeneringsinstallatie voor Braunkohle-Benzin AG (Brabag) te bouwen. Gevangenen werden aan het uithakken van de onderaardse gangen gezet.
Vanaf november 1944 werkten vooral Joodse gevangenen in Berga/ Elster. In februari 1945 werden ook Amerikaans-Joodse krijgsgevangen of Amerikaanse gevangenen met een Joods uiterlijk ingezet. Vooral het werk in de tunnels was erg gevaarlijk. Vele kwamen om. Ze stierven door instortingen, ongelukken bij de explosies en door het inademen van het stof dat bij de explosies vrijkwam. Of door mishandeling. Jaap is maar kort in Berga geweest. Op 11 of 12 april werd Schwalbe V gesloten. De gevangenen moesten rijen van vijf vormen en een deken en kommen meenemen. Lopend verlieten ze het kamp. Degenen die niet konden lopen werden per trein naar Dachau gebracht. Volgens het Rode Kruis heeft Jaap de tocht te voet gemaakt.
De dodenmars ging door het Ertsgebergte. Ze passeerden dorpjes met idyllische namen als Gottesgrün.
Dodenmars
De dodenmars verliep langs een grillige patroon. Doel was Theresienstadt in Tsjechië. De route ging door het Ertsgebergte van Berga langs Teichwolframsdorf, Gottesgrün, Reuth, Neumark, Hauptmannsgrün, Irfersgrün, Stangengrün, Obercrinitz, Bärenwalde, Albernau, Bockau, Rünen, Sosa, Seinhünen en Gottesgab-Oberhals, het tegenwoordige Bozi Dar, in Tsjechië. Hier splitste de stoet zich. De Oost-Europeanen gingen verder richting het oosten naar Theresienstadt en de West-Europeanen naar het zuidwesten richting Dachau. Van de oorspronkelijke stoet van 1500 gevangen waren erop het moment van splitsing nog 850 over. Velen waren overleden of gedood, sommigen waren gevlucht. Het was een zware tocht, die begon op ongeveer 200 meter hoogte en eindigde op 1000 meter hoogte.
Stiekem genomen foto van een dodenmars vanuit Dachau. Bron USHMM
Hoe de tocht vanaf Gottesgab (Bozi Dar) is gegaan, heb ik (nog) niet kunnen vinden. De grote groep die uit Berga vertrokken was, was versnipperd geraakt. Sommigen moesten lopen, anderen gingen verder per trein. Uiteindelijk bereikte Jaap Dachau.
Ook in het moederkamp van alle concentratiekampen heerste grote chaos, doordat zowel de Amerikanen vanuit het westen en zuiden als de Russen vanuit het oosten het kamp naderden. De bevelen waren tegenstrijdig. Himmler had bepaald dat Joodse gevangenen wel aan de Amerikanen mochten worden overgeleverd, maar onder geen beding aan de Russen. Dat leidde ertoe dat sommige bewakers hun kans grepen om nog zoveel mogelijk Joden af te slachten.
Op dit kaartje de diverse dodenmarsroutes vanuit Dachau. De stippellijnen geven de treinroutes aan. Jacob ging waarschijnlijk met de trein naar Mittenwald. Bron gedenken-im-wuermtal
Een dodenmars vanuit Dachau.
Vanuit Dachau werden groepen gevangenen naar elders geëvacueerd. Jacob ging waarschijnlijk per trein richting Mittenwald bij de Zwitserse grens. In Mitttenwald was een militair kamp gevestigd, waar de SS-bergtroepen getraind werden. De SS had echter niet veel meer in te brengen. De Amerikanen veroverden Mittenwald op 4 mei en Jacob was bevrijd.